De burcht van Herzele is een ruïne van een waterburcht in de Oost-Vlaamse gemeente Herzele. De waterburcht was de woonplaats van de heren van Herzele en is sinds 1957 een beschermd monument. In 1972 volgden restauratiewerken.

Bouw van de burcht

Donjon

Over de donjon zijn weinig gegevens beschikbaar. De vierkante toren heeft een binnenzijde van zes meter en muren met een dikte van 3,20 meter tot 3,40 meter. Er zijn nog vier treden aanwezig die leiden naar de kelderverdieping. Van de donjon bleef alleen de zware onderbouw bewaard. In de zware muren van de donjon zijn de uitsparingen voor latrines te zien. Vermoedelijk bestond de donjon uit een kelder en verdiepingen. In regel bevat deze een ontvangstruimte op de benedenverdieping en woon- en slaapvertrekken op de bovenverdiepingen. In 1592 stortte de donjon in. Hij werd niet meer herbouwd omdat de militaire strategie inmiddels veranderde.

Geometrisch grondplan

In de 13de-14deeeuw begint men burchten met geometrische grondplannen te bouwen. Dit is het geval in Herzele. Hiertoe behoren het poortgebouw, de (nog opstaande) ronde woontoren met aangebouwde traptoren, de donjon, de keuken, de ridderzaal en de nutsvoorzieningen, weermuren, de schuur en de stal. Er bestaat geen zekerheid of de donjon toen al bestond en men rond de donjon bouwde. Mogelijk werd een nieuw kasteel gebouwd waarvan de donjon een onderdeel uitmaakte.

De funderingsbalken van de burcht lagen op een laag van geschorste en niet geschorste boomstammen. De torens zijn gebouwd in baksteen en omkleed in Lediaanse zandsteen, de weermuren bestonden volledig uit zandsteen.

Het poortgebouw had twee toegangspoorten: een bij de ophaalbrug en een tweede bij het binnenplein. In het poortgebouw bevond zich een kamer en er was een mechanisme van een valbrug. Tegenwoordig zijn er in de kelder van het poortgebouw gemetste treden zichtbaar die naar het gelijkvloers leiden. Vermoedelijk was er in de kelder een gevangenis met een latrine.

In de noordoostelijke hoek van de burcht is er een ronde toren, met bijhorende trap. Deze toren was waarschijnlijk een woontoren. Tegenwoordig is op het gelijkvloers een bakstenen koepelplafond met spiraalmotief aanwezig. Op de eerste en tweede verdieping zijn er haarden en nissen aanwezig en op de tweede verdieping is er een latrine. Op de eerste verdieping zijn twee deuropeningen die toegang gaven tot de noordelijke en de oostelijke weermuur. De woontoren heeft een kelderverdieping, met latrine, deze werd vermoedelijk gebruikt als gevangenis.

De ridderzaal kwam centraal aan de oostelijk muur. Bij de zaal horen de privévertrekken van de heer en zijn dame, de kapel en de keuken. Van de keuken zijn de waterput, de haard en een basis van een raam te zien. Ten noorden en ten zuiden van de zaal en de keuken stond de traptorens met spiltrap, een ervan is redelijk bewaard. In het westen van het binnenplein stonden de paardenstal en de schuur. Regelmatig duiken in de domeinrekeningen van de burcht kosten op voor herstellingen aan de stal en schuur.

Rond het kasteel was een brede gracht. Die had niet alleen een defensieve functie maar ook een economische: het was een kweekvijver voor karpers.

Vernielingen

1380: De troepen van de graaf van Vlaanderen, Lodewijk van Male, steken tijdens de Gentse opstand de burcht in brand omdat de heer van Herzele, Seger van Herzele, de kant koos van Gent. Daken, houtwerk en muren werden vernield. De kerk en alle huizen van het dorp werden platgebrand. De graaf van Vlaanderen confisqueerde de goederen van Seger van Herzele en voegde de heerlijkheid Herzele toe aan het graafschap Vlaanderen. Vanaf 1386 wordt de burcht hersteld.

1483-1485 en 1487-1482: Tijdens de Vlaamse opstand tegen Maximiliaan van Oostenrijk werd het kasteel van Herzele tijdelijk bezet door Gentse troepen. De troepen plunderen en richten vernielingen aan. Vanaf 1512 starten restauratiewerken aan de waterburcht.

1579: Tijdens de Nederlandse opstand wou de toenmalige protestantse heer van Herzele, Peter de Melun, zich niet verzoenen met de katholieke Filips II, Koning van Spanje en heer der Nederlanden. De burcht werd zwaar vernield door de Spanjaarden en hun kanonnen. Het kasteel wordt niet volledig meer herbouwd. Enkel het poortgebouw, de noordoostelijke vleugel (met woontoren en de keuken), de schuur en de stal blijven. In 1616 worden deze gebouwen hersteld. Losse bakstenen en natuurstenen worden verkocht, gebruikt bij de aanleg van wegen of gebruikt voor andere gebouwen.

Restauratie (1970-1977)

Op initiatief van toenmalig burgemeester Maurits De Buysscher beginnen restauratiewerken aan de burcht. Op 6 maart 1970 werd het ontwerp goedgekeurd, op 2 oktober 1972 begon de restauratie aan de burcht en op 30 november 1977 waren ze voltooid. Deze restauratiewerken leidden tot het huidige aanzicht van de burcht; een gerestaureerde toren met geconsolideerd grondplan van de volledige plaats, omsloten door een walgracht.